Szeptycki Stanisław Maria Jan Teofil (1867–1950), generał broni Wojska Polskiego, minister spraw wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej.

Ur. 3 XI w Przyłbicach (pow. jaworowski), był wnukiem Aleksandra Fredry (zob.), synem Jana Kantego Szeptyckiego (zob.) i Zofii z Fredrów (zob. Szeptycka Zofia), siostrzeńcem Jana Aleksandra Fredry (zob.). Miał sześciu braci: Stefana (1862–1864), Jerzego Piotra (1863–1880), Romana, w zakonie Andrzeja (zob.), Aleksandra (zob.), Kazimierza, w zakonie Klemensa (zob.), i Leona Józefa Marię (1877–1939), ziemianina, żonatego z Jadwigą z Szembeków (zob. Szeptycka Jadwiga). Rodzeństwem ciotecznym S-ego byli Andrzej Maksymilian Maria Fredro (zob.) i Maria z Fredrów (zob. Szembekowa Maria), zamężna za Piotrem Szembekiem.

S. pobierał nauki jako uczeń prywatny w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie (1877–9) oraz w gimnazjum w Przemyślu (1879–81). Po wyjeździe do Krakowa uczył się w Gimnazjum św. Anny (1881–3), a następnie w nowo utworzonym Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego, gdzie 25 VI 1885 zdał maturę. T.r. podjął studia wojskowe w Wiedniu w Technicznej Akad. Wojskowej (Technische Militärakademie). Po ich ukończeniu i promocji 1 IX 1888 na podporucznika w korpusie oficerów artylerii rozpoczął służbę w 3. dyw. artylerii polowej w Jarosławiu. Odbył wówczas przeszkolenia w szkole jeździeckiej w Podgórzu (obecnie dzielnica Krakowa) (1 X 1889 – 30 IV 1890) i Reitlehrerinstitut w Wiedniu (1 VIII 1891 – 30 VI 1892). Awansowany 1 I 1892 na porucznika, został skierowany t.r. do Przemyśla, gdzie służył w 1. Galicyjskim Pułku Artylerii (do r. 1894), a następnie w 28. p. artylerii dywizyjnej (do r. 1896) jako brygadowy instruktor jazdy. Równocześnie odbył dwuletnie studia dowódcze w Szkole Wojennej w Wiedniu; po ich ukończeniu mianowany 1 XI 1896 na oficera sztabu generalnego, został skierowany do dowództwa 53. brygady piechoty w Koszycach, po czym 24 IV 1897 przeniesiony do sztabu tamtejszej 27. DP. Dn. 1 XI 1898 awansował na kapitana 2. kl. i objął dowództwo 1. baterii 19. p. artylerii dywizyjnej w Wielkim Waradynie (Grosswardein, Nagyvárad; obecnie Oradea); w trakcie tej służby odbył w okresie 23 VII – 26 IX 1899 szkolenie w Szkole Artylerii Polowej w Lippa. Dn. 1 XI 1899 został oficerem sztabu w dowództwie 12. DP w Krakowie. W r. 1900 awansował na kapitana 1. kl.

Po wybuchu wojny japońsko-rosyjskiej został S. mianowany 19 II 1904 attaché wojennym przy kwaterze głównej armii rosyjskiej w Mandżurii. Udał się do Petersburga, gdzie został przyjęty na audiencji przez cara Mikołaja II oraz spotkał się z głównodowodzącym armii mandżurskiej gen. A. N. Kuropatkinem. Podróż do Mandżurii odbył koleją transsyberyjską, po czym przez Harbin i Mukden przybył 22 IV t.r. do Liaoyangu. W charakterze obserwatora towarzyszył od 4 V do 3 VI sztabowi Dyw. Kozaków Zabajkalskich gen. P. Rennenkampfa. Dn. 15 VI został przydzielony do sztabu I Korpusu Syberyjskiego gen. G. K. Stackelberga, a 1 VIII – do dowództwa XVII Korpusu. Prowadził szczegółowe obserwacje w trakcie bitwy pod Wafangou (14–15 VI), podczas zmagań na przełęczach mandżurskich (26 VI – 5 VIII), pod Liaoyangiem (sierpień–wrzesień) oraz w czasie walk w rejonie Mukdenu (październik 1904 – luty 1905). Spostrzeżenia dotyczące m.in. wyposażenia armii rosyjskiej w nowoczesne typy broni artyleryjskiej oraz zawierające krytykę działań operacyjnych obu walczących stron przekazywał w raportach operacyjnych do Biura Ewidencyjnego (Wywiadowczego) przy austro-węgierskim Sztabie Generalnym. Po zakończeniu wojny wrócił we wrześniu 1905 do Wiednia, gdzie 31 X t.r. został przydzielony do sztabu 3. dyw. kawalerii. Od stycznia 1906 wygłaszał referaty na temat swej misji przed ścisłym gronem sztabu generalnego; fragmenty tych wystąpień publikowano na łamach prasy codziennej, m.in. „Neues Wiener Tagblatt”, oraz czasopism wojskowych, m.in. „Militärische Zeitschrift” (1906, Bd. 1: Rekognoszierung gegen Nanschantschön durch Detachements des VII. Sibirischen Korps im Monate Juni 1905). Sporządzone w kwietniu 1906 końcowe opracowanie Technika walki w oparciu o obserwacje czasu wojny rosyjsko-japońskiej dotyczące wykorzystania siły ognia, z uwagi na krytykę rosyjskiego przygotowania do wojny i morale carskiego dowództwa, stało się przyczyną utajnienia całości raportów S-ego z Mandżurii. S. pozostawił niepublikowane Sprawozdanie z czynności dywizji jenerała Rennenkampfa od 29 (6) maja do 19 (16) maja 1904 oraz Przeżycia i refleksje. Moja pierwsza wojna (Arch. Rodziny Szeptyckich w W.).

W sierpniu 1906 reprezentował S. armię austro-węgierską podczas manewrów wojsk francuskich między rzekami Marną i Aisne. Przydzielony w grudniu t.r. do Biura Ewidencyjnego Sztabu Generalnego, wrócił 6 IV 1907 do 3. dyw. kawalerii, od 26 IV jako jej szef sztabu. Dn. 1 XI 1907 awansował na majora Sztabu Generalnego w korpusie oficerów artylerii. Jesienią 1909 został dowódcą dywizjonu 1. p. artylerii polowej w Krakowie. Dn. 1 V 1911 awansował do stopnia podpułkownika. Dn. 1 VII 1912 został powołany na stanowisko attaché wojskowego w Rzymie; obowiązki objął 1 VIII t.r. Dzięki talentowi obserwacyjnemu i dyplomatycznym umiejętnościom w pozyskiwaniu informacji wśród najwyższych włoskich czynników politycznych i wojskowych, dokonywał wnikliwych i drobiazgowych analiz wojskowo-politycznych. W regularnych raportach przesyłanych od 15 XII 1912 do 27 VII 1914 szefowi sztabu generalnego, gen. F. Conradowi von Hötzendorfowi opisywał wydarzenia w kołach rządowych i politycznych, włoskie planowanie wojenne i przemysł zbrojeniowy, a także działania dyplomatyczne w czasie wojny bałkańskiej w l. 1912–13; analizował też przygotowania włoskiego sojusznika do wypełnienia zobowiązań w ramach Trójprzymierza. Gen. Conrad von Hötzendorf charakteryzował S-ego jako oficera «pod względem wojskowym wybitnie uzdolnionego, energicznego, zdecydowanego, wyróżniającego się, sumiennego i przydatnego oraz odpowiedniego dla zajmowanego stanowiska». Dn. 30 IV 1914 awansował S. na pułkownika Sztabu Generalnego.

W przededniu pierwszej wojny światowej S. wystąpił 27 VII 1914 z prośbą o zakończenie misji we Włoszech oraz o przydział do służby w Oddziale Operacyjnym (w Grupie «R») Naczelnego Dowództwa Armii (Armeeoberkommando – AOK); nastąpiło to odpowiednio 5 i 12 VIII t.r., po czym S. wyjechał z Włoch. Sztab austro-węgierski rozważał w tym czasie projekty obsadzenia go m.in. w charakterze przywódcy antyrosyjskiego powstania Kozaków dońskich, natomiast Ukraińcy proponowali mu objęcie stanowiska dowódcy Legionu Strzelców Siczowych, co S. odrzucił. Dn. 23 VIII został skierowany do bezpośredniej dyspozycji Oddz. Operacyjnego AOK w Przemyślu jako oficer do zleceń gen. Conrada von Hötzendorfa. Od 1 IX był w dyspozycji dowództwa III Armii jako szef sztabu lwowskiego obszaru warownego. Po zajęciu Lwowa przez Rosjan (3 IX) został w poł. września przydzielony do sztabu (24 IX został jego szefem) II Korpusu (w składzie I Armii), działającego w rejonie Radlnej, Zakliczyna, Skrzyszowa, Tuchowa i Ryglic. Wyróżnił się następnie w trakcie walk toczonych w październiku i listopadzie nad Sanem, Wartą i Nidą. W r. 1915 uczestniczył w działaniach ofensywnych znad Nidy, walkach w rejonie Opatowa oraz sierpniowej ofensywie na Wołyniu. Dn. 15 IX t.r. został dowódcą 30. brygady artylerii polowej, którą faktycznie objął 14 X (w składzie 30. DP z grupy gen. E. von Hadfy’ego przy VII Armii gen. K. von Pflanzer-Baltina); brygada była skoncentrowana na bukowińskim odcinku frontu wschodniego, a jednostka S-ego osłaniała obszar między Zaleszczykami a Czerniowcami.

Dn. 16 VII 1916 został S. mianowany komendantem III Brygady Legionów Polskich. Dowodził nią podczas walk obronnych nad Stochodem oraz 3 VIII t.r. w boju pod Rudką Miryńską nad Stawokiem; został wysoko oceniony przez dowódcę grupy wojsk austro-węgierskich gen. H. Fatha. Tego dnia (3 VIII) został także zastępcą komendanta Legionów, gen. Stanisława Puchalskiego. W czasie narastającego kryzysu w Legionach (szczytowy moment konfliktu między Komendą Legionów i Dep. Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego a popieranym przez Radę Pułkowników komendantem I Brygady Józefem Piłsudskim), S. uczestniczył 2 IX w prowadzonych przez Piłsudskiego rozmowach w kwaterze AOK w Cieszynie. Dn. 6 X (formalnie 14 XI) objął po gen. Puchalskim stanowisko komendanta Polskiego Korpusu Posiłkowego, powstałego na bazie Legionów; w tym charakterze dowodził wszystkimi jednostkami legionowymi stacjonującymi wówczas w rejonie Baranowicz. Był postrzegany jako «sztabowiec i dowódca dużej miary, o wielkim darze postępowania z trudnym do opanowania wojskiem». Widząc w Polskim Korpusie Posiłkowym jedyną w pełni ukształtowaną formację przyszłej armii polskiej, zabiegał o jego dalszy rozwój na terenie okupowanego Król. Pol., m.in. przez prowadzenie akcji werbunkowej. Dn. 5 XI wziął udział w uroczystościach proklamacji niepodległego Król. Pol. na Zamku w Warszawie; odbył wówczas rozmowy z ks. Zdzisławem Lubomirskim oraz niemieckim generał-gubernatorem warszawskim, gen. Hansem von Beselerem. Dwa dni później uczestniczył w prowadzonych w Pszczynie pertraktacjach dotyczących rozpoczęcia werbunku do armii polskiej. Oddziały legionowe przeniesiono 27 XI z Baranowicz na teren Królestwa i 1 XII dowodził S. ich uroczystym przemarszem ulicami Warszawy.

Przekazanie Polskiego Korpusu Posiłkowego pod zwierzchnictwo gen. von Beselera (10 IV 1917) zakończyło «legionowy» okres działalności S-ego. Awansowany 21 IV 1917 na generała-majora, popierany przez prezesa Koła Polskiego Leona Bilińskiego, został powołany 24 IV t.r. przez cesarza Karola I na stanowisko generał-gubernatora wojskowego okupacji austro-węgierskiej w Król. Pol. z siedzibą w Lublinie; stanowisko objął 2 V. Cesarz Karol mianował go ponadto 14 V członkiem Najwyższej Tajnej Rady. Jako generał-gubernator przeprowadził S. reorganizację pionu cywilnego administracji okupacyjnej i przyczynił się do przejęcia kontroli nad strukturami powiatowymi przez polskich urzędników (pochodzących głównie z Galicji). Rozszerzył kompetencje Krajowego Komisariatu Cywilnego, dzięki czemu pion cywilny uzyskał zwierzchnictwo nad Sekcją Wojskową i Gospodarczą. Zreorganizował też sekcję wojskową Generalnego Gubernatorstwa Wojskowego, m.in. rozbudował terenowe placówki żandarmerii. Dokonując kontroli kontyngentów, przeciwdziałał wywozowi żywności z podległych sobie terenów oraz walczył z korupcją i przemytem. Przyczynił się też do wzmożenia aktywności środowisk gospodarczych, m.in. z jego inicjatywy rozpoczęły działalność: 2 VI Komitet Techniczny, wspierający zarząd Generalnego Gubernatorstwa Wojskowego w pracach zakładów przemysłowych i rzemieślniczych, a 23 VI Krajowa Rada Gospodarcza oraz podporządkowane jej polskie centrale: zbożowa, paszowa i rolnicza. W obliczu kryzysu przysięgowego S. uczestniczył 9 VII w Warszawie w uroczystościach zaprzysiężenia Polskich Sił Zbrojnych (Polnische Wehrmacht). Odegrał następnie znaczącą rolę podczas warszawskiej konferencji zarządów okupacyjnych Król. Pol. (29–30 VII t.r.), na której zdecydowano o powstaniu Rady Regencyjnej. Jako generał-gubernator powołał ją 12 IX razem z gen. von Beselerem, po czym 27 X w Warszawie wziął udział w jej inauguracji. Na terenie okupacji austro-węgierskiej wydał 17 IX rozporządzenie powołujące samorządy powiatowe, a 26 IX rozporządzenie o założeniu w Puławach (w miejsce przeniesionej do Charkowa uczelni rosyjskiej) Inst. Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego. Tworząc też inne placówki oświatowe, przekazał 1 XII szkolnictwo powszechne i średnie w zarząd Radzie Regencyjnej. Po traktacie brzeskim, oddającym Chełmszczyznę Ukraińskiej Republice Ludowej, podał się 9 II 1918 na znak protestu do dymisji. Wobec odrzucenia jego wniosku wystąpił 12 II t.r. o dymisję ponownie i 20 II został odwołany.

W marcu 1918 został S. odkomenderowany na front włoski i przydzielony do sztabu trójdywizyjnego zgrupowania jednostek rezerwowych w składzie VI Armii. W czerwcu t.r. mianowano go zastępcą dowódcy 85. brygady strzelców, a w lipcu objął jej dowództwo. W sierpniu wystąpił jako świadek obrony na procesie polskich legionistów w Marmaros-Sziget. Wobec propozycji Rady Regencyjnej z 3 XI, by objął dowództwo nad wszystkimi siłami zbrojnymi na ziemiach polskich, otrzymał 5 XI od cesarza Karola I zezwolenie na opuszczenie armii austro-węgierskiej. Tego dnia Rada Regencyjna powierzyła mu stanowisko generalnego inspektora oraz dowódcy wojsk na terenie Galicji i okupacji austro-węgierskiej. Dn. 7 XI wstąpił S. do powstającego WP.

Po odzyskaniu niepodległości, 16 XI 1918, naczelny wódz, brygadier Józef Piłsudski, mianował S-ego szefem Sztabu Generalnego. Dn. 18 XI t.r. doprowadził S. do porozumienia w sprawie rozbrojenia oddziałów niemieckich na terenie Królestwa oraz do przyjazdu do Polski w styczniu 1919 francuskiej misji wojskowej. Pod koniec r. 1918 stał się celem nagonki ze strony środowisk narodowo-demokratycznych, zarzucających mu, że reprezentując interes swego brata, metropolity Andrzeja, zwleka z odsieczą dla Lwowa, a tym samym zdradza kraj („Gaz. Warsz.” nr z 16 XII). W dn. 17 i 18 XII 1918 składał S. dymisję, każdorazowo odrzucaną przez Piłsudskiego. Swą zdecydowaną postawą nie dopuścił nocą z 4 na 5 I 1919 do przeprowadzenia zamachu stanu przez płk. Mariana Żegotę-Januszajtisa i Eustachego Sapiehę; wysłany nazajutrz przez Piłsudskiego do Krakowa, zaproponował tam Ignacemu Paderewskiemu objęcie stanowiska premiera. Starając się o ujednolicenie WP, przedstawił Piłsudskiemu 10 I t.r. memoriał w tej sprawie. Przyczynił się do podpisania 5 II umowy o przejmowaniu przez WP obszarów opuszczonych przez wojska niemieckie. Dn. 3 II znowu złożył dymisję; w odpowiedzi Piłsudski udzielił mu dwumiesięcznego urlopu, a funkcję szefa Sztabu Generalnego powierzył płk. Stanisławowi Hallerowi. Dn. 10 III objął S. funkcję dowódcy Dyw. Litewsko-Białoruskiej. Zwolniony 27 III ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego, uczestniczył na czele swej dywizji w operacji wileńskiej, zajmując (18–19 IV) Nowogródek i Baranowicze. Dn. 28 IV Piłsudski mianował go dowódcą Frontu Litewsko-Białoruskiego. Na początku lipca S., kierując ofensywą na Mołodeczno, powstrzymał kontrataki sowieckie; wkroczenie do Mińska 8 VIII wojsk Grupy Wielkopolskiej Frontu Litewsko-Białoruskiego stanowiło punkt szczytowy jego sukcesów dowódczych. W sierpniu t.r. nie przyjął propozycji Piłsudskiego ponownego objęcia funkcji szefa Sztabu Generalnego. Po przeprowadzonej przez Piłsudskiego reorganizacji najwyższych struktur dowodzenia został awansowany do stopnia generała broni (ze starszeństwem z 1 VI 1919). Dn. 8 IV 1920 objął komendę nad IV Armią. Podczas ofensywy kijowskiej do jego zadań należało przede wszystkim utrzymanie osiągniętej na Białorusi linii frontu. Mianowany 17 V t.r. dowódcą zgrupowania I i IV Armii, podjął ofensywę pod Ihumeniem, powstrzymując natarcie wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. Po kolejnej reorganizacji północnego odcinka sił polskich otrzymał 10 VI komendę nad 600-kilometrowym Frontem Północno-Wschodnim, po czym podjął przygotowanie stałej linii umocnień w oparciu o linię rzek Auta i Berezyna. W dn. 1–2 VII uczestniczył w Warszawie w posiedzeniu Rady Obrony Państwa oraz naradach w Sztabie Generalnym i Belwederze. Podczas rozpoczętej 4 VII ofensywy sowieckiego Frontu Zachodniego, dowodzonego przez Tuchaczewskiego, oddziały S-ego poniosły klęskę i znalazły się w odwrocie. Wkrótce potem S. zachorował na czerwonkę i 31 VII został zastąpiony na stanowisku dowódcy przez gen. Józefa Hallera. Następne kilka tygodni spędził na rekonwalescencji w Krakowie i rodzinnej Korczynie. Ze względu na krytykę jego poczynań dowódczych oddał się do dyspozycji Najwyższej Wojskowej Komisji Opiniującej gen. J. Hallera; jej werdykt z 7 V 1921 uwolnił go od zarzutów.

W marcu 1921 objął S. stanowisko dowódcy w Wyższym Dowództwie Wojskowym w Krakowie z zadaniem analizowania sytuacji na Górnym Śląsku oraz przygotowania planów ewentualnego starcia zbrojnego z Niemcami. Już 14 III t.r. zaproponował okupację wojskową spornego obszaru Śląska. Po wybuchu w nocy z 2 na 3 V trzeciego powstania śląskiego zorganizował (wbrew Sztabowi Generalnemu WP) akcję pomocy dla powstańców, wysyłając na Śląsk 42 urlopowanych oficerów oraz 59 transportów z zaopatrzeniem. Po likwidacji 25 VIII Wyższego Dowództwa Wojskowego objął stanowisko dowódcy tzw. Grupy Szeptyckiego w Katowicach, a 1 IX został dowódcą IV Inspektoratu Armii w Krakowie. Dn. 20 VI 1922 na czele oddziałów WP przejął przyznaną Polsce część Górnego Śląska. Z końca grudnia t.r. pochodzi negatywna opinia Piłsudskiego o S-m: «nadaje się jedynie do inspekcji broni lub armii [...] Moralnie wyprowadzi go z równowagi powodzenie innych lub niepowodzenie własne. Do dowodzenia najwyższego jest niezdolny z powodu braku charakteru». S., który od początku r. 1923 popadał w coraz ostrzejszy konflikt z Piłsudskim, objął 13 VI t.r. (po gen. Aleksandrze Osińskim) stanowisko kierownika (ministra) MSWojsk. w powołanym 28 V rządzie Wincentego Witosa. Przygotował wówczas projekt o naczelnych władzach wojskowych (w pracy nad ich reformą uczestniczył od r. 1921), drastycznie ograniczający kompetencje generalnego inspektora armii – Piłsudskiego. Projekt ten przedstawił 18 VI na posiedzeniu rządu, a 27 VI udostępnił go marszałkowi Sejmu Maciejowi Ratajowi. Podczas prezentacji projektu 30 VI na forum Ścisłej Rady Wojennej doszło do spięcia między S-m a Piłsudskim; Marszałek, wyzwany przez S-ego na pojedynek, odmówił dania mu satysfakcji jako podwładnemu. Jako minister spraw wojskowych podpisał S. rozkazy, m.in. o zakazie prowadzenia przez oficerów działalności politycznej (18 VI 1923) oraz ustanowieniu dnia 15 VIII Świętem Żołnierza (4 VII 1923). Powołał w październiku 1923 komisję do awansów generalskich, a 30 XI t.r. ustanowił Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. Po zamieszkach robotniczych w Krakowie w listopadzie t.r. zwolnił dowódcę V Okręgu Korpusu, gen. Józefa Czikiela, za nieuzgodnione z nim użycie wojska. Przez cały czas urzędowania na stanowisku ministra był atakowany, głównie na łamach pism piłsudczykowskich „Głos Opozycji” i „Głos Prawdy”, przez Wojciecha Stpiczyńskiego; zarzucał mu on demoralizowanie i upolitycznianie wojska, dyskryminację byłych legionistów, użycie armii do walki z robotnikami oraz niegodną postawę w czasie wojny polsko-sowieckiej.

Po dymisji rządu Witosa, 15 XII 1923, wrócił S. na stanowisko dowódcy IV Inspektoratu Armii w Krakowie. W marcu 1924 został zaatakowany na forum sejmowym przez ppłk. Bogusława Miedzińskiego, który zarzucił mu brak działań w obronie oficerów sympatyzujących ze strajkiem krakowskim z listopada 1923. S. pojedynkował się wówczas z Miedzińskim, ale sprawę zakończył dopiero sąd honorowy, który wytknął S-emu uchybienia wynikłe z braku szybkiej reakcji na wydarzenia krakowskie. W r. 1924 odbył się proces oficerów Oddz. II, którym zarzucano inwigilację Piłsudskiego w r. 1923. Marszałek zeznając 24 III 1924 przed sądem, zarzucił S-emu przyczynienie się do jego aresztowania w r. 1917. Powołany Honorowy Sąd Generalski pod przewodnictwem gen. Lucjana Żeligowskiego, działając w trybie tajnym, oczyścił S-ego z zarzutów; jednak bezskuteczne okazały się interwencje S-ego u premiera Aleksandra Skrzyńskiego o upublicznienie wyroku. W związku z trwającymi atakami Stpiczyńskiego doszło 13 XI 1924 między S-m a Stpiczyńskim do pojedynku na szable, który nagłośniony w prasie, stał się powodem rozprawy przed Wojskowym Sądem Okręgowym w Warszawie; w pierwszej instancji S-ego uniewinniono, w drugiej skazano na tydzień aresztu domowego. Również między S-m a Skrzyńskim doszło do pojedynku, który miał miejsce 15 VI 1926; S. chybił, a Skrzyński nie oddał strzału. Jesienią 1924 ukazała się praca Piłsudskiego „Rok 1920” (W.), w której zarzucał on S-emu nieudolne dowodzenie i obarczał go winą za klęskę w lipcu 1920. S. replikował opracowaniem pt. Front Litewsko-Białoruski 10 marca 1919 – 30 lipca 1920 (Kr. 1925). Podczas zamachu majowego 1926 r. opowiedział się S. po stronie rządowej i 13 V t.r. został mianowany przez prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego dowódcą wojska poza Warszawą; bezskutecznie próbował zorganizować odsiecz dla stolicy. W piśmie z 20 V, skierowanym do marszałka sejmu Rataja, interweniował w sprawie generałów uwięzionych po zamachu. Ostatecznie podał się do dymisji i 30 VI 1926 przeszedł w stan spoczynku. Osiadł w Korczynie i wycofał się z działalności publicznej.

Dn. 28 II 1929 na forum senackiej komisji budżetowej Piłsudski jako minister spraw wojskowych zarzucił wszystkim swym poprzednikom na tym stanowisku nadużycia finansowe. W odpowiedzi S. opublikował 3 III t.r. w „Robotniku” (nr 61) list otwarty do byłych ministrów spraw wojskowych, w którym odrzucił zarzuty Piłsudskiego. W maju 1935 wziął udział w pogrzebie Piłsudskiego w Krakowie. W listopadzie t.r. stanął na czele komitetu obchodów 75. rocznicy urodzin Paderewskiego, organizowanych przez gen. Władysława Sikorskiego w Warszawie przy współudziale prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego; nie powiodły się jednak próby S-ego zbliżenia się do środowisk antysanacyjnej opozycji (Front Morges). W tym czasie podjął S. działalność gospodarczą, m.in. był właścicielem szybów naftowych pod Korczyną, Krosnem, Węglówką i Potokiem oraz posiadał udziały w spółkach: «Mac Allen» w Krośnie i «Sukces» w Korczynie. Współfinansował odbudowę budynku Tow. Tkaczy w Korczynie, był udziałowcem Spółdzielni Tkaczy im. św. Sylwestra oraz współpracował ze Spółdzielnią Włókienniczą «Towarzystwo Tkaczy». Działał w lwowskim Syndykacie Handlowym Przedsiębiorstw Naftowych, a od r. 1932 także w Zarządzie Związku Polskich Przemysłowców Naftowych (w l. 1933–5 był jego wiceprezesem). W r. 1939 objął stanowisko prezesa Krajowego Tow. Naftowego.

W przededniu drugiej wojny światowej S. oddał się do dyspozycji Naczelnego Wodza, marsz. Edwarda Rydza-Śmigłego, ale nie uzyskał odpowiedzi. Okres kampanii wrześniowej 1939 r. spędził początkowo w Przyłbicach, jednak wobec agresji sowieckiej wrócił do Korczyny. Podczas okupacji niemieckiej pomagał w organizacji tras przerzutowych na Zachód, a w jego majątku miała oparcie tajna organizacja ziemian – «Tarcza Rolanda». Kontaktował się z działaczami podziemia, m.in. Jerzym Braunem z «Unii» (1940) oraz Adamem Ronikierem, prezesem Rady Głównej Opiekuńczej (1943). Był właścicielem fabryki wyrobów lnianych «Kirste–Szeptycki» w Krośnie.

Po zakończeniu wojny S. został 16 V 1945 prezesem Zarządu Głównego PCK. Nazajutrz zgłosił się do Wojskowej Komisji Poborowej w Krośnie, ale nie uzyskał przydziału. Dn. 31 VIII 1945 odwołano go wraz z całym Zarządem PCK. W tym czasie był inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, m.in. usiłowano zmusić do współpracy jego adiutanta, płk. Michała Laszczkiewicza (popełnił on wówczas samobójstwo). S. uzyskał prawo dożywotniego pobytu w Korczynie. Zmarł tam 9 X 1950, został pochowany na miejscowym cmentarzu. Był odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari II i IV kl., Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, czterokrotnie Krzyżem Walecznych (za udział w wojnie polsko-sowieckiej), Złotym Krzyżem Zasługi, a także austro-węgierskimi: Orderem Żelaznej Korony II i III kl. z dekoracją wojenną, Wojskowym Krzyżem Zasługi II i III kl. z dekoracją wojenną i mieczami, Krzyżem Rycerskim Orderu Leopolda z dekoracją wojenną i mieczami oraz Wielkim Krzyżem Orderu Franciszka Józefa z dekoracją wojenną. Posiadał ponadto niemiecki Żelazny Krzyż II kl., rosyjski Order św. Stanisława II kl., francuską Legię Honorową II i V kl., brytyjski Order Łaźni III kl., estoński Krzyż Wolności II kl., jugosłowiański Order św. Sawy I kl., łotewski Order Pogromcy Niedźwiedzia II kl., Gwiazdę Rumunii I kl. oraz Order Korony Włoch I kl.

S. był dwukrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo zawarł 5 VI 1906 w Bilczach Złotych z Marią Sapieżanką (1884–1917), córką Leona Pawła Sapiehy (1856–1893) i Teresy z Sanguszków. Po jej śmierci ożenił się 4 I 1925 ze Stanisławą Olizarówną (1899–1977), córką członka rosyjskiej Rady Państwa Jana Olizara i Aleksandry z Sianożęckich. Oba małżeństwa były bezdzietne. Bratanicą S-ego (córką Leona) była Zofia (zob. Szeptycka Maria Jozafata).

Imieniem S-ego nazwano ulice m.in. w Bielsku-Białej, Katowicach, Korczynie, Piekarach Śląskich, Rybniku, Sosnowcu, Szczecinie i Żorach.

Portret przez Wojciecha Kossaka w posiadaniu rodziny; – Cygan W. K., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich, W. 2006 IV; Kawalerowie Virtuti Militari, I; Kosk H. P., Generalicja polska, Pruszków 2001 II (fot.); Kryska-Karski–Żurakowski, Generałowie; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Stawecki, Słown. gen.; Suchcitz A., Generałowie wojny polsko-sowieckiej 1919–1920. Mały słownik biograficzny, Białystok 1992; Zielińska T., Poczet polskich rodów arystokratycznych, W. 1997; – Ajnenkiel A., Od rządów ludowych do przewrotu majowego, W. 1977; Böhm T., Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych 1918–1939, W. 1994 s. 140; Cieplewicz M., Generałowie polscy w opinii J. Piłsudskiego, „Przegl. Hist.” 1966 nr 1 s. 323; tenże, Wojsko Polskie w latach 1921–1926, Wr. 1998 (fot.); Conze W., Polnische Nation und Deutsche Politik im Ersten Weltkrieg, Köln–Graz 1955; Deruga A., Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy (1918–1919), W. 1969 s. 149–50; Fredro i Fredrusie, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1974; Garlicki A., Przewrót majowy, W. 1987 s. 258; Gruchała J., Austro-Węgry a sprawa ukraińska w latach I wojny światowej, „Studia Hist.” R. 28: 1985 z. 4 (111); Hauser P., Kotłowski T., Stanowisko generała Stanisława Szeptyckiego wobec III powstania śląskiego, „Przegl. Zachodni” 1971 nr 1; Hausner A., Die Polenpolitik der Mittelmächte und der österreichisch-ungarischen Militärverwaltung in Polen während des Weltkrieges, Wien 1935; Historia polskiego przemysłu naftowego, Red. R. Wolwowicz, Brzozów–Kr. 1994 II; Juryś R., Szafar T., Pitaval polityczny 1918–1939, W. 1971; Kaden-Bandrowski J., Jenerał Stanisław Szeptycki, w: Kalendarz na rok 1929, Cieszyn 1928; Kiryk F., Krosno w okresie międzywojennym (1918–1939), w: Studia z dziejów miasta i regionu, Krosno 1973 II 63; Kmiecik M., Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego w latach 1918–1939, Słupsk 2005; Kozłowski E. J., Piłsudski w oczach polityków i wojskowych, W. 1985; Kukiel M., Generał Sikorski. Żołnierz i mąż stanu Polski Walczącej, Londyn 1995 s. 37; Kwiatkowski E., W takim żyliśmy świecie: Sylwetki polityków, W. 1990; Levyc’kyj K., Istorija vyzvol’nych zmahan’ halyc’kich ukraїn’cyv z času s’vytovoy vyjny 1914–1918 z ilustracijamy na pidstavi spominiv i dokumentiv, L’viv 1928 cz. 1 s. 19; Lewandowski J., Królestwo Polskie pod okupacją austriacką 1914–1918, W. 1980; Łaptos J., Dyplomaci II RP w świetle raportów Quai d’Orsay, W. 1993; Łossowski P., Jak Feniks z popiołów. Oswobodzenie ziem polskich spod okupacji w listopadzie 1918 r., Łowicz 1998; Łoś P. S., Szkice do portretu ziemian polskich XX wieku, W. 2005; Meisl H., Der russisch-japanische Krieg 1904/1905 und die Balkankriege 1912/1913 in den Berichten der österreichisch-ungarischen Kriegs-, Militär- und Marineattachés, Wien 1964; Mikietyński P., Generał Stanisław hrabia Szeptycki. Między Habsburgami a Rzecząpospolitą (okres 1867–1918), Kr. 1999 (bibliogr., fot.); tenże, Podpułkownik Stanisław hrabia Szeptycki – ostatni attaché wojskowy w Rzymie czasu pokoju (1912–1914), „Zesz. Nauk. UJ.” 1997 Prace Hist. z. 123 s. 137–50; Milewska W. i in., Legiony Polskie 1914–1918. Zarys historii militarnej i politycznej, Kr. 1998; Mitzka R., Die k.u.k. Militärverwaltung in Russisch-Polen, w: Die Militärverwaltung in den von den österreichisch-ungarischen Truppen besetzten Gebieten, Wien 1928; Mycielski A., Chwile czasu minionego..., Wr. 1992 I; Orlicz M., Generał Stanisław Szeptycki i jego czyny, W. 1920; Pachoński J., Kraków wobec powstań śląskich i plebiscytów, W.–Kr. 1981 s. 76; Patelski M., Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, żołnierz i dyplomata, W. 2002; Pietrzak J., Radykalny Piłsudczyk. Biografia Wojciecha Stpiczyńskiego, W. 2001; Piłsudski J., O państwie i armii, W. 1985; Pruszyński M., Giedroyć J., Wojna 1920. Dramat Piłsudskiego, W. 1995; Rauchensteiner M., Der Tod des Doppeladlers. Österreich-Ungarn und der erste Weltkrieg, Graz 1993; Ropponen R., Italien als Verbündete. Die Einstellung der politischen und militärischen Führung Deutschlands und Österreich-Ungars zu Italien von der Niederlage von Adua 1896 bis zum Ausbruch des Weltkrieges 1914, Helsinki 1986 s. 41; Rydel J., W służbie cesarza i króla, generałowie i admirałowie narodowości polskiej w siłach zbrojnych Austro-Węgier w latach 1868–1918, Kr. 2001; Rypec’kyj S., Ukraїns’kie syčove strylectvo, L’viv 1995; Siekierski S., Kultura szlachty polskiej w latach 1864–2001, Pułtusk 2003; Skaradziński B., Polskie lata 1919–1920, W. 1993 I–II; Stawecki P., Wskrzeszenie Wojska Polskiego na przełomie lat 1918–1919, „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” T. 29: 1986 s. 221; Sukiennicki W., Sześć listów Józefa Piłsudskiego do Stanisława Szeptyckiego z okresu wojny polsko-radzieckiej, „Dzieje Najnowsze” 1971 nr 3; Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego, Red. T. Panecki i in., W. 2003; Taborski R., Polacy w Wiedniu, Wr. 1992; Tarczyński M., Cud nad Wisłą. Bitwa Warszawska, W. 1990; Werblan A., Władysław Gomułka – Sekretarz Generalny PPR, W. 1988 s. 254; Wojtaszak A., Generał broni Stanisław Szeptycki (1867–1950), Szczecin 2000 (bibliogr., fot.); tenże, Stanowisko generała Stanisława Szeptyckiego wobec próby zamachu stanu z 4 na 5 stycznia 1919 r., „Acta Politica” 1998 nr 11 s. 39–46; Woszczyński B., O najwyższych władzach wojskowych w świetle protokołów Rady Wojennej z 1923 r., „Wojsk. Przegl. Hist.” 1969 nr 3–4 s. 465; Wroński M., Stolarski R. E., Udział wojska polskiego w uroczystościach objęcia części Górnego Śląska w r. 1922, „Zesz. Tarnogórskie” 1997 z. 30; Wyszczelski L., Wilno 1919–1920, W. 2008; tenże, Wojsko polskie w latach 1918–1921, W. 2006; – Dąbrowska M., Dzienniki 1914–1945, W. 1998 I; Dowbór-Muśnicki J., Wspomnienia, W. 2003; Jarosz M., Wędrówki po ścieżkach wspomnień, W. 1963; Józef Piłsudski. Pisma zbiorowe, W. 1937 V–VII; Józef Piłsudski w opiniach polityków i wojskowych, Oprac. E. Kozłowski, W. 1985; Konieczny B., Moje życie w mundurze, Kr. 2005; Korwin-Sokołowski A. L., Fragmenty wspomnień 1910–1945, Paryż 1985; Kossak W., Wspomnienia, W. 1971; Lipiński W., Szlakiem I Brygady. Dziennik żołnierski, W. 1928; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, W. 1917; O Niepodległą i granice. Komunikaty Oddziału III Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego 1919–1921, Oprac. M. Jabłonowski, A. Kosecki, W.–Pułtusk 1999; Pamiętnik Księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej 1914–1918, W. 1997; Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych dokumentów Sztabu Generalnego (za czas od 25 XI 1918 r. do 28 X 1920 r.) uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy WP we Lwowie (od 2 XI 1918 r. do 23 XI 1919 r.) i Dowództwa Głównego WP w Poznaniu (od 11 I 1919 r. do 14 IX 1919 r.), Oprac. S. Pomarański, W. 1920; Piłsudska A., Wspomnienia, W. 2004; Piłsudski J., Korespondencja 1914–1917, Londyn 1986 s. 183; Polska 1944/45. Studia i materiały, W. 1999 IV 41; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928; Rok 1920 we wspomnieniach i innych dokumentach, Oprac. J. Borkowski, W. 1990; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1983; Szeptycka Z., Mój syn metropolita Szeptycki, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1993; taż, Wspomnienia z lat ubiegłych, Wr. 1967; Tajne rokowania polsko-radzieckie w 1919 r. Materiały archiwalne i dokumenty, Oprac. W. Gostyńska, W. 1986; Źródła do dziejów powstań śląskich, styczeń–maj 1921, Oprac. J. Przewłocki, W. Zieliński, Wr. 1974 III cz. 1.; – Arch. Zarządu Głównego PCK w W.: Protokoły prac konstytucyjnego ZG PCK – 1945 t. 1/1 k.1; CAW: Komenda Legionów Pol., sygn. I.120.1.212, akta personalne, nr 19779; II Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego w Kr.: Świadectwo dojrzałości S-ego z 25 VI 1885; Österreichisches Staatsarchiv, Haus-, Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu: Politisches Archiv des Ministeriums des Äussern, Italien-Berichte 1912–14; Österreichisches Staatsarchiv-Kriegsarchiv w Wiedniu: K.u.k. Technische Militärakademie. Artillerie-Abteilung 1888, Classifications-Liste des Zöglings, Qualifikation Karton 3439, ChGstb, Evb 1904. Karton 3400 (raporty S-ego – Anpin, 10 sierpnia 1904, nr 30, Mukden, 16 września 1904), Gstb., Direktionsbureau, Karton 656 (Rang- und Eintheilungsliste des Generalstabes systemisierter Friedensstand des Generalstabes mit 1. November 1905, Wien 1905 s. 34), Gstb1906. Rub. 25/7/61, Nachlaßsammlung Conrad-Archiv (CA–B/1450, 1912–14), Neue Feldakten, 30. Feldartillerie Brigade (1915), Karton 3904; – Mater. w posiadaniu rodziny Szeptyckich w W.: Koresp. Andrzeja Szeptyckiego ze S-m (mszp.), list Heleny Czerkawskiej do S-ego (23 II 1924), listy matki, Zofii Szeptyckiej (l. 1874–1904) i ojca, Jana Kantego Szeptyckiego do S-ego, Łaszkiewicz M., Przeżycia i refleksje. Osobiste zapiski adiutanta generała z okresu wojny rosyjsko-japońskiej 1904–1905 (mszp.), Pomprowicz S., Generał Stanisław hr. Szeptycki i jego związki z rejonem krośnieńskim, Krosno 1997 (mszp.), Szeptycka A., To, co pamiętam o moim stryju, gen. Stanisławie Szeptyckim, P. 1996 (mszp.).

Piotr Mikietyński